रशियाचे सैतान-2: अख्ख्या पृथ्वीला हादरवणारं क्षेपणास्त्र का ठरू शकतं?

“हे क्षेपणास्त्र अशा बेटावर पडेल, जे इतकं लहान आहे की फक्त एकाच सर्मत मिसाईलने ते पूर्णपणे बुडवून टाकू शकतो.”
— रशियन स्टेट टेलिव्हिजनवर ब्रिटनला दिलेला इशारा .

रशियाच्या RS-28 सर्मत मिसाईलला नाटोने दिलेलं टोपणनाव “सैतान-2” कोणत्याही व्यक्तीला थरकाप भरवण्यासाठी पुरेसं आहे. 35.3 मीटर लांबीचं आणि 208 टन वजनाचं हे अंतरखंडीय बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र (ICBM) जगातील सर्वात शक्तिशाली अण्वस्तू मानलं जातं. 2024 च्या सप्टेंबरमध्ये झालेल्या अपयशी चाचणीनंतरही, रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन आणि त्यांचे सैन्य अधिकारी याची “लढाऊ तयारी” जाहीर करत आहेत . पण हे क्षेपणास्त्र किती धोकादायक आहे? आणि जगाला हादरवण्याची त्याची क्षमता खरीखुरी आहे की फक्त रशियाच्या प्रचार यंत्रणेचा भाग?

१. सैतान-२ ची घातक क्षमता: जग नष्ट करण्याचं साधन?

• अपरिमित वार क्षमता:
  सैतान-2 हे एकाच वेळी 10 ते 15 स्वतंत्रपणे नियंत्रित करता येणारी अण्वस्त्रे (MIRVs) वाहून नेऊ शकतं. प्रत्येक अण्वस्तू 750 किलोटन पर्यंत स्फोटक क्षमता बाळगते — हिरोशिमावर सोडलेल्या बॉम्बच्या स्फोटक क्षमतेपेक्षा 50 पट जास्त . कल्पना करा की एकाच वेळी १५ अशा बॉम्ब्स एकाच क्षेपणास्त्रातून वेगवेगळ्या शहरांवर कोसळतील!
• जागतिक पोहोच:
  18,000 किमी पल्ला असलेलं हे क्षेपणास्त्र उत्तर ध्रुवावरून किंवा दक्षिण ध्रुवावरून जाऊन जगातील कोणत्याही लक्ष्यावर हल्ला करू शकतं. हे नाटोच्या अमेरिकन-युरोपियन मिसाईल प्रतिबंधक प्रणालींना फसवण्यास सक्षम आहे . युरोपियन शहरांवर हल्ला करण्यासाठी त्याला फक्त तीन मिनिटे लागतील .
• हायपरसोनिक तंत्रज्ञान:
  हे क्षेपणास्त्र 3 अवांगार्ड हायपरसोनिक ग्लाइड व्हीइकल्स देखील वाहून नेऊ शकतं, जी ध्वनीच्या वेगापेक्षा 10-20 पट वेगाने (मॅच 10-20) प्रवास करतात. ही वाहने मार्ग बदलू शकतात, ज्यामुळे पारंपरिक मिसाईल डिफेन्स सिस्टम्ससाठी त्यांना अडवणं अशक्य होतं .
• फोब्स तंत्रज्ञान:
  सैतान-2 मध्ये फ्रॅक्शनल ऑर्बिटल बॉम्बार्डमेंट सिस्टम (FOBS) नावाची तंत्रज्ञानाची क्षमता आहे. यामुळे ते अवकाशात कृत्रिम उपग्रहाप्रमाणे फिरू शकतं आणि कोणत्याही क्षणी पृथ्वीवर हल्ला करू शकतं. अशा प्रकारे हल्ला केल्यास प्रतिबंध करणे जवळजवळ अशक्य होते .

तुलना सैतान (SS-18) vs सैतान-2 (RS-28 सर्मत)

वैशिष्ट्य सैतान (SS-18) सैतान-2 (RS-28) लांबी 34 मीटर 35.3 मीटर वजन 210 टन 208.1 टन पल्ला 16,000 किमी 18,000 किमी वारहेड क्षमता 10 MIRVs 16 MIRVs किंवा 3 HGV मार्ग क्षमता उत्तर ध्रुव उत्तर/दक्षिण ध्रुव इंधन द्रव द्रव सुरक्षा प्रणाली नाही “मोझिर” (अपूर्ण)

२. पुतिनचा गर्व: राष्ट्रीय अभिमानाचं प्रतीक

सैतान-2 हे केवळ एक शस्त्र नसून रशियाच्या पुनरुत्थानाचं प्रतीक आहे. पुतिन याची घोषणा २०१८ च्या भाषणात केली होती, ज्यात त्यांनी अवांगार्ड हायपरसोनिक ग्लाइडर आणि किन्झाल मिसाईल सारखी “अजिंक्य” शस्त्रे जाहीर केली होती . पुतिनच्या दृष्टीने हे क्षेपणास्त्र:

• अमेरिकन वर्चस्वाविरुद्ध प्रतीघात:
  हे अमेरिकेच्या “प्रॉम्प्ट ग्लोबल स्ट्राइक” या संकल्पनेचे प्रत्युत्तर मानले जाते, ज्यामुळे अमेरिकेला एका तासाच्या आत जगातील कोणत्याही लक्ष्यावर हल्ला करता येतो .
• “स्वदेशी” तंत्रज्ञानाचा दंभ:
  युक्रेनवरील आक्रमणामुळे रशियावर लादलेल्या प्रतिबंधांमुळे, पुतिन “पूर्णतः रशियन” असलेल्या शस्त्राचा गौरव करतात. एप्रिल २०२२ च्या चाचणीनंतर त्यांनी जाहीर केलं, “या क्षेपणास्त्राचे सर्व भाग रशियात बनवले गेले आहेत” .
• रणनीतिक प्रभुत्व:
  रशियाच्या रणनीतिक रॉकेट दलाचे प्रमुख जनरल सर्गेई कराकायेव्ह यांनी स्पष्ट केलं आहे की सैतान-2 उझुर येथील ६२व्या मिसाईल डिव्हिजन मध्ये तैनात केलं जाईल, ज्यामुळे एशिया आणि युरोप दोन्हीवर नियंत्रण राहील .

३. कच्चा दिसणारा खेळ: चाचणी अपयश आणि वास्तव

“उघड दिसतंय की RS-28 सर्मतची चाचणी पूर्णपणे अपयशी ठरली. क्षेपणास्त्र सायलोमध्येच फुटलं आणि एक प्रचंड खड्डा तयार करून चाचणी केंद्रच नष्ट केलं.”
— ओपन सोर्स विश्लेषक “MeNMyRC” .

सप्टेंबर २०२४ मध्ये प्लेसेट्स्क कॉस्मोड्रोम येथे झालेलं घटनाक्रम हे सैतान-2 च्या चौथं अपयशी चाचणी उड्डाण होतं. उपग्रहांनी कॅप्चर केलेल्या प्रतिमांमध्ये सायलो जागी ६२ मीटर रुंद खड्डा दिसत होता . तज्ज्ञांच्या मते:

• इंधन भरण्याच्या वेळी स्फोट झाला असावा, कारण नियमित चाचण्यांसाठी वापरली जाणारी निरीक्षण विमानं तेथे दिसली नाहीत .
• २०२२ पासून एकमेव यशस्वी चाचणी झाली आहे, जी एप्रिल २०२२ मध्ये झाली. त्यानंतर २०२३ फेब्रुवारी आणि २०२४ सप्टेंबरच्या चाचण्या अपयशी ठरल्या .
• मूलभूत तंत्रज्ञानातील त्रुटी: सर्मत हे द्रव इंधनावर चालणारं क्षेपणास्त्र आहे. अमेरिकन Minuteman-III सारखी घन इंधनावर चालणारी क्षेपणास्त्रं त्यापेक्षा सुरक्षित आणि ऍक्सेस करण्यास जलद आहेत. द्रव इंधनाला सातत्याने थंड ठेवण्याची आवश्यकता असते आणि ते सहजपणे स्फोटक बनू शकते .

४. युक्रेन युद्धातील भूमिका: धमकीचं शस्त्र

सैतान-2 चा वापर युक्रेनवर प्रत्यक्ष हल्ल्यासाठी होणार नाही, कारण ते रणनीतिक अण्वस्तू वाहून नेण्यासाठी बनवलं आहे. तथापि, पुतिन युक्रेनमध्ये नाटोच्या हस्तक्षेपाला प्रतिबंध करण्यासाठी त्याचा “मानसिक शस्त्र” म्हणून उपयोग करत आहेत .

• “वाढवणे-कमी करणे” सिद्धांत:
  रशियन सैन्य सिद्धांतानुसार, पारंपरिक युद्धात मोठा पराभव झाल्यास “लढाऊ अण्वस्तू” वापरून युद्धाची पातळी वाढवावी, ज्यामुळे शत्रू वाटाघाटींसाठी तयार होईल . रशियन स्टेट टेलिव्हिजनवर ब्रिटनला एकाच सैतान-2 ने “बुडवून” टाकण्याचा इशारा देण्यात आला होता .
• परमाणु चाचणीचा धोका:
  तज्ज्ञ पीटर ब्रूक्स यांच्या मते, रशिया आर्क्टिकमध्ये किंवा सायबेरियात परमाणु चाचणी करून नाटोला धमकावू शकतो: “जर तुम्ही युक्रेनला मदत करणं थांबवली नाही, तर पुढचा स्फोट कीव किंवा लंडनवर होईल” .

रशियाची “वाढवणे-कमी करणे” रणनीती

रशियाच्या सैन्य सिद्धांतानुसार, जर पारंपरिक युद्धात मोठा पराभव झाला तर ते तात्काळिक अण्वस्तूंचा (Tactical Nukes) वापर करून युद्धाची पातळी वाढवतात. त्यामुळे शत्रू “या पुढे काय येईल?” या भीतीने वाटाघाटींसाठी मानतो. हे अण्वस्तू 0.3-100 किलोटन स्फोटक क्षमतेचे असतात. रशियाकडे अशा 2,000 अण्वस्तू आहेत, तर नाटोकडे फक्त 200! .

५. जागतिक प्रभाव: खरा धोका काय?

“रशिया आणि पाश्चात्य देशांकडे ६० वर्षांपासून एकमेकांना नष्ट करण्याची क्षमता आहे. पुतिनने जोडलेल्या या नवीन क्षेपणास्त्रामुळे आमच्या ट्रायडेंट अण्वस्तूंच्या क्षमतेत काही फरक पडत नाही.”
— ज्युलियन लुईस, यूके पार्लमेंटच्या गुप्तचर समितीचे अध्यक्ष .

• अस्तित्वाचा धोका नवीन नाही:
  रशियाकडे 6,257 आणि अमेरिकेकडे 5,550 अण्वस्तू आहेत. सैतान-2 सारखी एक क्षेपणास्त्रं हा धोका मूलत: बदलत नाहीत, कारण जग अगोदरच अस्तित्वाच्या धोक्याच्या सीमेवर आहे .
• पेंटागनची प्रतिक्रिया:
  अमेरिकन रक्षण विभागाचे प्रवक्ते जॉन किर्बी यांनी २०२२ च्या चाचणीनंतर स्पष्ट केलं, “ही चाचणी अमेरिका किंवा त्याच्या सहयोगी देशांसाठी धोका नाही” . त्यांनी अमेरिकेच्या त्रिकोणीय अणुक्षमतेवर (ICBMs, SLBMs, Bombers) भर दिला.
• नाटोच्या पुनर्विचाराची संधी:
  सैतान-2 च्या अपयशामुळे नाटोला आपली रणनीती पुन्हा विचारात घेण्याची संधी मिळाली आहे . तज्ज्ञांच्या सूचना:
  • अमेरिकेच्या Minuteman III ऐवजी नवीन Sentinel ICBM तैनात करणे.
  • THAAD सारखी मिसाईल डिफेन्स सिस्टम्स मजबूत करणे.
  • रशियाशी संवादाचे चॅनेल उघडे ठेवणे.
  • अण्वस्तू नियंत्रण करारांना प्राधान्य देणे .

निष्कर्ष: सैतान-२ चा खरा धोका

सैतान-2 हे निसंदेह एक भीतीदायक शस्त्र आहे — त्याची विध्वंसक क्षमता, लांब पल्ला आणि मिसाईल प्रतिबंधक प्रणालींना फसवण्याची क्षमता यामुळे ते आधुनिक युद्धाचे स्वरूप बदलू शकते. तथापि, सप्टेंबर २०२४ मधील स्फोटाने हे उघड झाले आहे की हे क्षेपणास्त्र अजून तांत्रिकदृष्ट्या अपरिपक्व आहे. रशियाच्या परमाणु शस्त्रांचा खरा धोका हा सैतान-2 मध्ये नसून, पुतिनच्या “वाढवणे-कमी करणे” सारख्या धोकादायक सैन्य सिद्धांतांमध्ये आहे. जेव्हा एका छोट्या बेटावर (युक्रेन) अख्ख्या जगाचं भवितव्य अवलंबून असेल, तेव्हा सैतान-2 सारखी शस्त्रं केवळ भीती निर्माण करण्याचं साधन ठरतील, जग नष्ट करण्याचं नाही.

हा लेख तुम्हाला आवडला? वायरल वार्ताच्या WhatsApp चॅनेलशी जोडा: वायरल वार्ता WhatsApp